VANGELIS 1943-2022

Exact drie weken na de dood van Klaus Schulze overlijdt de volgende grote naam in de synthesizermuziek: Evángelos Odysséas Papathanassíou, beter bekend als Vangelis. Met een geraffineerde combinatie van elektronische apparatuur en akoestische instrumenten waarbij hij niet zelden uit het vaatje wereldmuziek en klassiek tapte, onderscheidde de Griekse multi-instrumentalist zich van zijn genregenoten Klaus Schulze, Jean-Michel Jarre en Tangerine Dream. Vangelis werd vooral bekend door de filmscores ‘Chariots Of Fire’, ‘Blade Runner’ en ‘1492: Conquest Of Paradise’ waarvoor hij het perfecte geluidsdecor creëerde. Daarnaast vormde hij met Yes-zanger Jon Anderson het succesvolle duo Jon & Vangelis. Maar hij heeft meer kroonjuwelen op zijn cv. Vangelis was een echte out-of-the-box denker die voor geen muzikaal gat te vangen was. Zijn oeuvre bestaat uit progrock, kosmisch elektronisch, avant-garde, koormuziek, ambient, wereldmuziek, en neo-klassiek. Het was onmogelijk om ‘m in een muzikaal hokje plaatsen. En dat wilde hij ook. Musicophilia.nl presenteert een overzicht van de opmerkelijkste albums van deze unieke muzikant die op 17 mei 2022 op 79-jarige leeftijd overleed.   

BEGINJAREN

Vangelis wordt op 29 maart 1943 geboren in het Griekse plaatsje Agria. De jonge knaap ontwikkelt al vroeg een grote belangstelling voor muziek. Zonder een vorm van muzikaal onderwijs brengt hij zichzelf het pianospelen bij en speelt in diverse bands. Omdat de militaire junta van 1967 het leven voor kunstenaars in Griekenland onmogelijk maakt, verhuist Vangelis [zoals veel andere Griekse musici] naar Parijs. Midden jaren ’60 vormt hij met zanger Demis Roussos en bassist Loukas Sideras de progrockband Aphrodite’s Child die met ‘Rain and Tears’ en ‘It’s Five ‘O Clock’ Europese hits scoren. In 1972 wordt de band ontbonden en begint Vangelis een solocarrière.

DOORBRAAK ALS SOLOARTIEST IN DE JAREN ‘70

Tussen 1970 en 1973 werkt Vangelis aan diverse theater- en filmproducties waarvan ‘Sex Power’ uit 1970 en de natuurdocumentairereeks L’Apocalyse Des Animaux’ uit datzelfde jaar de bekendste zijn. ‘L’Apocalypse’ verschijnt in 1973 als album en is bovendien de eerste samenwerking tussen Vangelis en cineast Frédéric Rossif. In datzelfde jaar komt ‘Earth’ op de markt. Omdat het album niet verwant is aan een theater- of filmproductie wordt dit over het algemeen beschouwd als zijn eerste soloalbum. De muziek is een allegaartje van diverse stijlen waar Vangelis nog zoekende is naar een muzikale identiteit. ‘Earth’ wordt opgemerkt door zanger Jon Anderson die net op zoek is naar een vervanger voor toetsenist Rick Wakeman in zijn band Yes. Vangelis verhuist met zijn instrumentale santenkraam naar Engeland voor auditie, maar vanwege een groot stijlcontrast komt het niet tot een samenwerking. Helemaal voor niks is de verhuizing naar Londen niet. Vangelis tekent een contract bij RCA-Records, bouwt zijn eigen studio genaamd Nemo, en wordt beste maatjes met Jon Anderson. De zanger levert met ‘So Long Ago So Clear’ meteen een bijdrage aan Vangelis tweede soloalbum ‘Heaven & Hell’ uit 1975 [zijn eerste voor RCA].  Het uitstekende album bevat twee lange composities samengesteld uit een intelligente versmelting van progrock, romantisch klassiek, freejazz en koormuziek.

Op RCA verschijnen de sterk op de ruimtevaart geïnspireerde albums ‘Albedo 0.39’ [1976] en het meesterwerk ‘Spiral’ [1977] die zich uitstekend lenen als achtergrondmuziek voor wetenschappelijke televisieprogramma’s. Het van ‘Albedo 0.39’ afkomstige ‘Alpha’ wordt het thema van Carl Sagans televisiereeks ‘Cosmos’ en in Nederland wordt ‘Dervish D.’ van ‘Spiral’ het introthema van ‘Wondere Wereld’ met Chrit Titulaer. [Nerd alert-weetje: tevens zijn de eerste drie seconden van ‘Spiral’ te horen als overbrugging naar een nieuw onderwerp]

‘Spiral’ is de definitieve doorbraak van Vangelis als soloartiest. Een ingekorte versie van ‘To The Unknown Man’ wordt in diverse landen een hit. Het is tevens het eerste album waarop het karakteristieke Vangelis-geluid hoorbaar is uit de Yamaha CS-80 synthesizer. Tegen alle verwachtingen in wordt de navolger van ‘Spiral’ uit 1978 een zwaar experimenteel en abstract album zonder ritme en melodieën met als titel ‘Beaubourg’. Het is een conceptalbum gebaseerd op de architectuur van het Centre Pompidous in Parijs. Omdat het Vangelis’ laatste album is voor RCA ontstaan de geruchten dat het een verplicht nummertje is en de Griekse meester maar wat aanmodderde op de Yamaha CS-80. 

DE SUCCESJAREN ’80 BIJ POLYDOR

In 1979 tekent Vangelis een langjarig contract bij Polydor dat niet alleen een hele reeks albums van uiteenlopende aard zal uitbrengen, maar met de kennis van nu zijn succesrijkste en creatiefste fase  markeert. Hij verrast in 1979 meteen vriend en vijand met het elektroakoestische ‘China’ dat volledige gebaseerd is op de Aziatische cultuur. De elektroakoestische aanpak wordt doorgezet op ‘L’ Opera Sauvage’, eveneens uit 1979. Wederom een soundtrack voor Frédéric Rossifs gelijknamige natuurdocumentaire waar de muziek perfect harmonieert met de cinematografische folklore. Niet lang daarna ligt ‘Odes’ in de winkel. Een album bestaande uit Griekse folksongs gezongen door actrice Irene Papas .

Wie vermoedt dat Vangelis de elektronische muziek heeft afgezworen, heeft het goed mis. In januari 1980 verschijnt het eerste album van Jon & Vangelis ‘Short Stories’ waarop naast Andersons zang uitsluitend synthesizers en drummachines te horen zijn. De single ‘I Hear You Know’ wordt in enkele landen een bescheiden hit. In datzelfde jaar zet hij weer iedereen op het verkeerde been met het knappe, avant-gardistische ‘See You Later’. Het album is een satire op de overexposure, hypocrisie, egotripperij en consumeerzucht van de moderne 20^e eeuw. De excentrieke aanpak staat mijlenver af van zijn laatste soloalbum ‘L’Opera Sauvage’ waardoor het niet door iedereen wordt omarmd.

1981 wordt een topjaar voor Vangelis. Als eerste verschijnt het tweede Jon & Vangelis-album ‘The Friends Of Mr. Caïro’ voorafgaand aan de hitsingle ‘I’ll Find My Way Home’ die met terugwerkende kracht aan een tweede uitgave van het album [met gewijzigd artwork] wordt toegevoegd. Het album bevat ook ‘State Of Independence’ dat een jaar later in een versie van Donna Summer een wereldhit wordt.

Vangelis ontvangt een Oscar voor de filmmuziek van ‘Chariots Of Fire’. Een prachtfilm gebaseerd op het waargebeurde verhaal van twee atleten die deelnemen aan de Olympische Zomerspelen van 1924. Het themalied [dat eeuwig verbonden blijft aan de Olympische Spelen] bereikt in veel landen de nr. 1 positie en de clip met de hardlopers op het strand staat op het netvlies van menig televisiekijker gebrand. Met ‘Chariots Of Fire’ bereikt Vangelis de supersterrenstatus.

In 1982 maakt hij de score voor twee films. De eerste is ‘Missing’. Een biografisch drama over de executie van de Amerikaanse journalist Charles Horman tijdens de Chileense coup in 1973. Ondanks het filmsucces krijgt de score geen release. Het hoofdthema krijgt pas in 1989 een plek op de verzamelaar ‘Themes’. [Nerd alert-weetje: Elaine Paige neemt in 1984 met bijdrage van tekstschrijver Tim Rice een gezongen versie op. Drie jaar later gevolgd door Nana Mouskouri]

De tweede score is voor ‘Blade Runner’. Een sciencefictionfilm van Ridley Scott die zich afspeelt in een dystopische toekomst met in de hoofdrollen Harrison Ford, Sean Young en Rutger Hauer. Vangelis’ synthesizermuziek zet de perfecte accenten op Ridley Scotts beeldenpracht gekoppeld aan het donkere cyberpunkdecor van chaos, vervuiling en kunstmatige intelligentie. Het grote publiek [dat sciencefiction alleen maar kent van Amerikaanse televisieseries zoals ‘Battlestar Galactica’, ‘Star Trek’ en de epische ‘Star Wars’-franchise] is in 1982 nog niet klaar voor een obscure tech-noir film met een morele insteek. Aan de kassa flopt ‘Blade Runner’, maar door de jaren heen ontwikkelt de film zich tot een meesterlijke cultklassieker die zijn tijd ver vooruit is.

De score krijgt geen release. Wel verschijnt in 1982 een georkestreerde score op het Full Moon-label [een dochteronderneming van Epic Records] waar niemand op zit te wachten. Fans moeten het doen met allerlei bootlegs totdat in 1994 eindelijk een officiële release op de markt komt via het East West-label van Warner. Het album bevat bij lange na niet alle muziek uit de film [sommige passages zijn zelfs bewerkt], maar de toegevoegde geluidsfragmenten waaronder Rutger Hauers ‘Tears In Rain’-monoloog verlenen het album een zeer speciale luisterdimensie. In 2007 mag de purist zich weer in de handjes wrijven vanwege de luxe 3cd-uitgave van ‘Blade Runner-The 25th Anniversary Edition’. De set bevat naast de 1994-release een cd met onuitgebracht materiaal en een cd met op ‘Blade Runner’ geïnspireerde muziek. Allemaal afkomstig uit de Vangelis-kluizen. Ondanks het hoog pretgehalte van deze triple-set blijkt de score nog altijd niet compleet. 

‘Private Collection’ heet het derde Jon & Vangelis-album uit juli 1983. Het album heeft een wat symfonisch geluid. Zeker in vergelijking met de twee voorgangers. Prijsnummer is de 22-minuten durende epic ‘Horizon’.

Niet lang daarna maakt Vangelis ‘Antarctica’. Een soundtrack voor de gelijknamige Japanse film van Koreyoshi Kurahara. De film vertelt het waargebeurde verhaal van twee wetenschappers die naar Antarctica terugkeren om te zoeken naar hun achtergebleven sledehonden. Vangelis weet de verleidelijke, desolate pracht van het majestueuze ijscontinent perfect te vangen in serene, soms hypnotiserende muziekstukken. Aanvankelijk is de soundtrack enkel verkrijgbaar als peperdure Japanse import. In 1988 brengt Polydor een betaalbare Europese editie op de markt. [Nerd alert-weetje: het nummer‘Kinematic’ fungeert als achtergrondmuziek bij de spectaculairste weddenschappen in ‘Wedden…Dat?‘]

Episch is datgene waar Vangelis-muziek inmiddels voor staat. Toch is hij zich donders goed bewust van het gezegde: ‘Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd’. Voor ‘Soil Festivities’ uit 1984 haalt hij inspiratie uit de microkosmos van insecten en andere kriebelcreaturen. De muziek op het album is donker, verstild, minimaal en bevat uitgerekte [deels geïmproviseerde] melodieën. Een buitengewoon atmosferisch album dat je aan het nadenken zet zodra je het assortiment insectenverdelgers bij de Intratuin passeert. In 1984 componeert Vangelis ook de score voor ‘The Bounty’. De zoveelste verfilming over de spraakmakende muiterij op het marineschip ‘The Bounty’ in 1789 met in de hoofdrollen Anthony Hopkins en Mel Gibson. De score krijgt helaas geen release.

In 1985 verschijnen alweer twee bijzonder contrasterende albums. De eerste is het symfonische ‘Mask’ met heftige koorzang en op hol geslagen sequencersriedels. De tweede is het abstracte en impressionistische ‘Invisible Connections’ dat vanwege het ontbreken van melodie en ritme meer weg heeft van een geluidscollage bestemd voor de liefhebbers van Karlheinz Stockhausen. Over het hoe en waarom van het album is opvallend weinig bekend en dat het onder de banner van Deutsche Grammophon verscheen [het elitelabel voor klassieke muziek] wakkert het mysterie alleen nog maar meer aan.  

Ook Vangelis omarmt in de tweede helft van de jaren ’80 de voortschrijdende techniek van de digitale apparatuur. Maar niet voordat hij een tweede album opneemt met Irene Papas: ‘Rhapsodies’ uit 1986. Een prestigieus album gevuld Grieks-orthodox liturgische liederen waarvan twee geschreven door Vangelis.

‘Direct’ uit 1988 komt volkomen digitaal tot stand met de voor die tijd meest geavanceerde synthesizers zoals de Emulator II en de Yamaha-DX7. Het album biedt een fantastische mengeling tussen elektronische muziek en ‘symfo’ waarmee Vangelis meteen een dikke middelvinger opsteekt naar iedereen die roept dat synthesizermuziek kille, ontzielde meuk is. In het kader van de ‘Synthesizer Greatest’-rage brengt RCA in 1989 een bijzonder verzamelalbum op de markt: ‘Themes’. Naast de welbekende filmthema’s zoals ‘Chariots Of Fire’ en ‘Theme From Antarctica’ bevat het album twee nog niet eerder verschenen composities van ‘Blade Runner’ en ‘The Bounty’, en het thema van ‘Missing’. Een unicum voor de verzamelaar!

EAST WEST EN NIEUW HITSUCCES IN DE JAREN ’90

Begin jaren ’90 stapt Vangelis over naar het East West-label van Warner. Het is in 1990 direct raak met de sfeervolle conceptplaat ‘The City’ dat een 24-uurs impressie schetst van het leven in een grote stad. Kenners beschouwen het als een vroegtijdig lounge-album.

Op 08 juni 1991 geeft Vangelis een eenmalig openluchtconcert in de haven van Rotterdam. Het concert komt tot stand ter promotie van het Eureka Project dat wetenschappelijke samenwerking tussen Europese bedrijven stimuleert. Helaas is het concert vanwege de slechte weersomstandigheden en het pantomimespel achter de synthesizers een grote teleurstelling voor de liefhebber. Het enig bijzondere is de aanwezigheid van Jon Anderson die middenin een Yes-tournee even tijd vrij maakt om ‘Italian Song’ te zingen. Twee maanden later verschijnt het vierde [en tot nu toe laatste] Jon & Vangelis-album ‘Page Of Life’ dat ondermaatse verkoopcijfers behaalt. [Nerd alert-weetje: in 1998 wordt zonder permissie van Vangelis een alternatieve versie verkrijgbaar in Amerika met een drastisch gewijzigde tracklist]

Ondanks dat Vangelis het ene na het andere album maakt, blijft hij voor een nieuwe generatie een fossiel uit het verleden dat verbonden is aan dat ene deuntje voor de Olympische Spelen. Dat verandert als in 1994 de Duitse bokskampioen Henry Maske ‘Conquest Of Paradise’ [het thema van de geflopte Ridley Scott-film ‘1492: Conquest Of Paradise’ uit 1992!] gebruikt als begeleidingsnummer naar de boksring. Het nummer schiet eerst in Duitsland naar de eerste plek van de hitparade. Niet veel later volgen Nederland en andere Europese landen en geeft Vangelis de populaire acts 2Unlimited, Ace Of Base en The Vengaboys het nakijken. Ook de geniale soundtrack die twee jaar eerder vanwege het floppen van de film onopgemerkt bleef, voert de albumlijst aan.

Met dit succes krijgt East West dollartekens in de ogen en brengt als eerste de langverwachte score van ‘Blade Runner’ uit. Een jaar later volgt het album ‘Voices’ dat inhaakt op het succes van ‘1492: Conquest Of Paradise’. Paul Young, Stina Nordenstam en Caroline Lavelle leveren mooie zangpartijen op het grotendeels instrumentale album dat nauw aanschurkt tegen de ontspanningsmuziek uit spirituele winkels. Van datzelfde stramien is ‘Oceanic’ uit 1997 bedoelt als eerbetoon aan de oceanen. Als iedereen vermoedt dat Vangelis toetreedt tot de orde van ontspanningsmuziekgoeroe’s, snoert hij alle critici de mond met het meeslepende ‘El Greco’. Een meesterwerk gebaseerd op het zware leven van de in Spanje levende kunstschilder Domenicos Theotocopoulos [1541-1614] met bijdragen van Montserrat Caballé en Konstantinos Paliatsaras.

TERUG NAAR DE KOSMOS

Na de eeuwwisseling stapt Vangelis weer over naar een nieuw label. Dit keer Sony Classical. Zijn eerste album in 2001 is meteen een sterk georkestreerd werk: ‘Mythodea’. De symfonische muziek komt voort uit een werk dat hij in 1993 met koor en harpisten live opvoerde in Athene en is gelinkt aan de onbemande NASA-missie naar Mars. Vangelis strikt de operadiva’s Jessye Norman en Kathleen Battle en het London Metropolitan Orchestra o.l.v. Blake Neely voor dit ambitieuze album dat als één van de vele meesterwerken uit zijn oeuvre mag worden beschouwd. [Nerd alert-weetje: voor de gelijknamige concert-dvd ter promotie van het album werd de studio-opname als overdub gebruikt. Zeer spijtig, want het concert was een authentiek liveoptreden zonder playback en instrumentalistenpantomime]

In 2004 maakt Vangelis de soundtrack voor het Oliver Stone-epos ‘Alexander’. Een film over het leven van Alexander de Grote. Het is een typische Vangelis-score met kamerbrede georkestreerde synthesizerpartijen. Daarna doet de Griekse meester het wat rustiger aan. In 2012 gaat in Londen de theaterversie van ‘Chariots Of Fire’ in première. Een ludieke actie vanwege de Olympische Spelen in Londen in datzelfde jaar. Voor het daaruit voortkomende album ‘Chariots Of Fire-The Play’ bewerkt Vangelis drie nummers van het origineel en schreef elf nieuwe composities.

In 2016 verschijnt eindelijk weer eens een nieuw studioalbum: ‘Rosetta’. Het album is vernoemd naar de ESA-ruimtesonde. Met dit album keert Vangelis terug naar zijn space-roots van de jaren ’70 en krijgt lovende kritieken. Drie jaar later ontvang ‘Nocture’ minder lof. Het redelijk saaie album bevat zes eerder verschenen en elf nieuwe composities die louter bestaan uit pianospel en gesamplede strings. In 2021 verschijnt het laatste studioalbum ‘From Juno To Jupiter’ waarop Vangelis weer ouderwets jongleert met kosmische soundscapes en klassieke sierlijkheid aangevuld door de gloedvolle sopraanstem van Angela Georghiu.

Het is het laatste album dat Vangelis produceert voor zijn overlijden in mei 2022. Ergens tussen de sterren kan hij terugkijken op een fantastische carrière opgebouwd met een breed spectrum aan muziek en de verering van miljoenen luisteraars.

Michel Scheijen