DE ZWARTE SCHIJF-BLACK SABBATH: ‘BORN AGAIN’

DE RUBRIEK ‘DE ZWARTE SCHIJF’ LAAT HET LICHT SCHIJNEN OVER ALBUMS DIE DE VERWACHTINGEN NIET WAARMAAKTEN, FLOPTEN OF WAAROVER DE MENINGEN STERK UITEENLOPEN. WAAR GING HET MIS? WAAROM BLEEF HET SUCCES ACHTER? WAT IS DE REDEN VOOR DE CONTROVERSE? EN WAAROM KREGEN SOMMIGE ALBUMS ACHTERAF TOCH EEN CULTSTATUS ? MUSICOPHILIA GAAT OP ONDERZOEK.

NR. 9 IN DE RUBRIEK: ‘BORN AGAIN’ VAN BLACK SABBATH UIT 1983

Als er één Black Sabbath-album is dat door bizarre omstandigheden juist een cultstatus bereikte, is het ‘Born Again’. Het enige album met Deep Purple-zanger Ian Gillan in de gelederen. Alleen al de manier waarop Gillan bij Black Sabbath belandde, heeft dijenkletserpotentie.

We gaan terug naar 1982. Meesterzanger Ronnie James Dio verlaat na ‘The Mob Rules’-tournee Black Sabbath. Dikke ego’s en meningsverschillen maken de verhoudingen tussen hem en gitarist Tony Iommi onhoudbaar. Drummer Vinnie Appice geeft er ook de brui aan en volgt de kleine zanger in het kielzog om een jaar later op te duiken in diens band Dio.

Van het oorspronkelijke Black Sabbath zijn alleen nog Iommi en bassist Geezer Butler over. Manager Don Arden komt op het lumineuze idee om met Iommi en Butler een soort supergroep te vormen zonder de vertrouwde groepsnaam. De potentiële zangkandidaten zijn Robert Plant, David Coverdale, Nicky Moore, en Ian Gillan. Zelfs over een toen nog onbekende Michael Bolton wordt gesproken. Via een cassettebandje doet de toekomstige Sky Radio-prins auditie. Het is Ian Gillan die uiteraard de meeste indruk maakt, maar hij zegt nog niet definitief toe. Gillan kan trouwens wel een lucratief verzetje gebruiken. Zijn band Gillan staat op losse schroeven en van het laatste album ‘Magic’ raken niet veel luisteraars betoverd.

Tijdens een slemppartij in de pub The Bear in Oxfordshire in december 1982, zegt een straalbezopen Gillan tegen Iommi en Butler dat hij zielsgraag de nieuwe leadzanger van Black Sabbath wil worden. De ook niet bepaald nuchtere gitarist en bassist noteren de toezegging op een bierviltje en gaan ermee naar Arden. Een dag later kan Gillan zich er niets meer van herinneren wanneer zijn zaakwaarnemer als een razende aan de telefoon hangt en mededeelt dat ene Don Arden hem zojuist belde.

Wanneer de oorspronkelijke Black Sabbath-drummer Bill Ward zich na een alcoholontwenningskuur weer meldt bij Iommi en Butler, ziet Arden af van de supergroep die Born Again zou gaan heten. Dat bandnaam wordt doodleuk de titel van het nieuwe Black Sabbath-album.

De opnamesessies vinden plaats in het landhuis The Manor van Virgin-chef Richard Branson. Een legendarische studio waar o.a. ‘Tubular Bells’ van Mike Oldfield werd opgenomen. Ian Gillan geeft in interviews te kennen dat hij op de sessies terugkijkt als één grote keetpartij. Hij verblijft niet in het landhuis, maar in een tent op het gazon waar hij in zijn blote pielemans slaapt. De pubs in de nabije omgeving bieden alles wat nodig is om stevig door te zakken. Op avond rijdt de bezopen zanger de Ford Granada van Bill Ward in de prak. Het voorval is de inspiratie voor ‘Thrashed’; het openingsnummer van het nieuwe album. De lokale kerkhoeders klagen regelmatig over de geluidsoverlast afkomstig uit The Manor. Uit dit euvel ontstaat ‘Disturbing The Priests’. ‘Digital Bitch’ gaat over Sharon Osbourne die vanwege een zakengeschil haar vader Don Arden naar het leven staat. De riff van ‘Zero The Hero’ komt een paar jaar later terug in ‘Paradise City’ van Guns ‘n’ Roses.

De kolderieke omstandigheden hebben echter ook een bijwerking: concentratieverlies. Niemand heeft in de gaten dat de hoge toon-speakers kaduuk zijn. Zelfs studiotechnicus/producer Robin Black niet waardoor de eindmix belabberd uitpakt! De flater wordt echter pas ontdekt wanneer het album winkels ligt. Flater of niet: het belabberde geluid rijmt met het afgrijselijke artwork, tekst en muziek, en het ijzige gekrijs van Ian Gillan waarbij de groezelige keyboard-instrumentaaltjes ‘Stonehenge en ‘The Dark’ het bindmiddel zijn. Waar eerdere Black Sabbath-albums de sfeer van de Hammer Horror-films evenaarden, denk je bij ‘Born Again’ aan de horrorproducties van Dario D’Argento. Al is niet iedereen het daarmee eens.

De toonaangevende muziekbladen maken unaniem gehakt van het nieuwe album. Iommi en co. zijn ook niet geheel tevreden waarbij de pijlen vooral gericht zijn op het geluid. Verhoudingsgewijs is ‘Born Again’ redelijk succesvol in een tijd dat jonge hardrockbands zoals Iron Maiden, Saxon, Def Leppard en Venom de New Wave Of British Heavy Metal vertegenwoordigen. In Engeland bereikt het de vierde plek in de albumcharts en in de Amerikaanse Billboard 200 plek negendertig. Voor de wereldtournee wordt een metershoge replica van Stonehenge ontworpen als podiumdecor. Een lilliputter verkleedt als een demonische hobbit rent over het podium, maar na een aantal optredens wordt niets meer van hem vernomen. Bill Ward krijgt net voor de tournee een terugval. Zijn vervanger is Bev Bevan van Electric Light Orchestra.

Ondanks de vernietigende kritieken en chaotische totstandkoming verwerft het album door de jaren heen een cultstatus. Steeds meer metalliefhebbers vallen voor de groezelige sfeer, het campy artwork, de heavy agressie, en het kille geluid. Op internetfora circuleren meningen dat het album juist vanwege de sound zijn tijd ver vooruit was. Dat dit geen onzin is, blijkt wanneer BMG in 2011 de succesvolste Black Sabbath-albums als luxe dubbel-cd’s met extraatjes op de markt brengt. ‘Born Again’ is het eerste album in deze reeks dat binnen de kortste is uitverkocht. Op navraag brengt BMG anderhalf jaar later nogmaals een persing uit die net zo snel uitverkoopt.

‘Born Again’ is het album dat werd geboren om te haten en herboren om lief te hebben. Zo lief dat Iommi overweegt een nieuwe remix op de markt te brengen nu de originele mastertapes in juli 2021 werden teruggevonden.

Michel Scheijen