20 EPICS NA 1990

ALS HET THEMA PROG-EPICS OP TAFEL KOMT, WORDT AL GAUW GESPROKEN OVER ‘CLOSE TO THE EDGE’, ‘ECHOES’, EN ‘2112’. TITELS DIE HET HOOGTEPUNT VAN DE PROGROCK IN DE JAREN 70 SYMBOLISEERDEN. MAAR NA DE PROGROCKARME JAREN 80 BELEEFDE HET GENRE IN DE JAREN 90 EEN WARE RENAISSANCE MET FONKELNIEUWE SUBSTROMINGEN ALS GEVOLG. JONGE, AMBITIEUZE MUSICI BENADERDEN DE SUCCESFORMULE VAN DE JAREN 70 MET FRISSE IDEEËN EN NIEUWE INVALSHOEKEN. SOMMIGEN SMETEN ALLE REGELS OVERBOORD EN CREËERDEN EEN COMBI VAN MUZIEKSTIJLEN WAARAAN ZICH NOG NOOIT IEMAND HAD GEWAAGD. EN NET ALS HUN VOORBEELDEN WERD ER NIET OP EEN MINUUTJE OF VIJF GEKEKEN. MUSICPHILIA.NL PRESENTEERT EEN LIJST MET TWINTIG VAN DE ALLERMOOISTE EN ALLERSPANNENSTE EPICS DIE UIT DE PROGRENAISSANCE VOORTKWAMEN. VAN NEO-PROG TOT POSTPUNK EN VAN MODERNE SPACEROCK TOT PROGMETAL. TWINTIG TITELS DIE ER IN DE 21E EEUW GEWOON BIJHOREN ALS PROG-EPICS HET GESPREKSTHEMA IS.

‘Harvest Of Souls’ [24:29min.] – IQ

Album: ‘Dark Matter’ – 2004

Het Britse IQ heeft in hun 40-jarige carrière nooit moeite gedaan om de Genesis-invloeden te verstoppen. ‘Harvest Of Souls’ kan je gemakkelijk als een soort eerbetoon beschouwen. De tokkelgitaar aan het begin, het hink-stap-sprong-ritme richting de finale, en de toetsensolo doen vermoeden dat de partituur van ‘Supper’s Ready’ beslist ergens aan de studiowand hing. Ach, hebben we Geoff Lynne ooit gedagvaard omdat ELO klonk als The Beatles in ‘Where’s The Walrus’? IQ deed er lang over om hun epic ‘The Last Human Gateway’ uit 1983 te evenaren. Met deze opus over de immoraliteit van oorlog is de missie geslaagd.

Magisch Moment: De gitaar die op 21:15min. het einde inluidt.

M.S.

‘Music For Insomniacs’-Part II [23:22min.] – Matt Berry

Album: ‘Music for Insomniacs’ – 2014

Matthew Berry is vooral bekend als Engels acteur [‘What We Do In The Shadows’] en theaterman, en in mindere mate als muzikant. Toch heeft hij al heel wat albums op zijn naam waarvan de meeste in het singer/songwriter-genre. Dit album is een buitenbeentje, maar wat voor een! Hij komt hier uit de kast als liefhebber van oude, analoge synthesizers. De twee delen van het album [kant A en B!] van elk ongeveer 23 minuten zijn volledig instrumentaal en vol met verwijzingen naar kosmische muziek uit de jaren ‘70 en begin jaren ‘80. Oude Jean-Michel Jarre en vooral Vangelis zijn nooit ver weg en de muziek heeft bij vlagen dezelfde cineastische kwaliteit als zijn voorbeelden. Met de titel lijkt hij zich tegen saaiheid in te willen dekken, maar mij kun je hier altijd wakker voor maken.

Magisch Moment: Op 11:04min. de prachtige synthesizertonen met phaser.

S.Sm.

‘Empire Of The Clouds’ [18:01min.] – Iron Maiden

Album: ‘The Book Of Souls’ – 2015

Geschiedenis en literatuur zijn vaak belangrijke inspiratiebronnen voor Iron Maiden-songs. Bruce Dickinson [zelf piloot] baseerde ‘Empire Of The Clouds’ op het Britse luchtschip R101 dat op 05 oktober 1930 tijdens zijn eerste passagiersreis in een storm belandde en tegen een bosrand crashte. Scherpe woorden duiden erop dat uit prestigeoverwegingen werd wegkeken van gevaarlijke constructiefouten. De muziek is de perfecte omlijsting van dit knap staaltje vertelkunst. Met 18-minuten speeltijd is ‘Empire Of The Clouds’ de langste Iron Maiden-compositie ooit en de eerste met piano.

Magisch Moment:  Op 17:18min. schakelt de epic met een gitaarmelodie naar de derde versnelling en begint de R101 aan zijn eerste en laatste reis.

M.S.

‘Alice’ [16:20min.] – Sun O)))

Album: ‘Monoliths & Dimensions’ – 2009

Sunn O))) is een Amerikaanse experimentele metal band die een soort hele donkere ambient maken. Geen drums, traag, met akkoorden gespeeld op zeer diep gestemde gitaren. Zwaar, donker: alsof Brian Eno’s vlieger wordt platgewalst door de Boeing 747 van Iron Maiden. Live treden de muzikanten op gehuld in monnikspijen, omgeven door een hoeveelheid rook waar Tata Steel voor zou terugdeinzen. Op het prachtige [Ja, echt!] ‘Alice’ is de instrumentatie verruimd met strijkers en blazers en blijkt er hoop uit de hellekrochten op te stijgen. Na het gebruikelijke zware begin wint de trombone het uiteindelijk van de vervorming en lijkt er, nou ja, niet helemaal een goede afloop, maar een soort berusting te ontstaan in het onvermijdelijke.

Magisch Moment: Als rond 13:00min. een solotrombone zijn weg omhoog zoekt.

S.Sm.

‘The Great Nothing’ [27:01 min.] – Spock’s Beard

Album: ‘V’ – 2000

‘The Great Nothing’ is een autobiografisch nummer van bandleider Neal Morse. Hij schreef de song vanuit het perspectief van een teleurgestelde muzikant wat hem uiteindelijk ertoe bracht Spock’s Beard te beginnen. De epic bestaat uit zes secties die eindigt met de eerste in een typische Morse-stijl. Heftige passages worden afgewisseld met kalme en geinige intermezzo’s die een beeld schetsen van de tegenslagen en verkeerde verleidingen waarmee de muzikant krijgt te voorduren.  

Magisch Moment: De rauwe Mellotron-akkoorden in de sectie ‘Submerged’ tussen 12:55min. en 13:55min.

M.S.

‘N.O.X.’ [42:34min.] – Motorpsycho

Album: ‘The All is One’ – 2020

De muziek van het Noorse Motorpsycho [vernoemd naar een film van cultregisseur Russ Meyer] kent vele invloeden, maar rode draad is toch wel heavy psychedelica. De psychedelische muziek uit eind jaren ’60 werd verweven met in aanvang grunge [de start van de band], de laatste jaren progressieve rock en op dit lange nummer maakt krautrock middels een ‘motorik’ beat zijn intrede. Het stoomt als een trein en wordt ingekleurd door o.a. gitaar- en vioolsolo’s. De band kent een werkethos waar je u tegen zegt en maakt onafgebroken albums van hoge kwaliteit. Dan weer als trio, dan weer vergezeld van een toetsenist, strijkers en/of koren. In thuisland Noorwegen winnen ze regelmatig cultuurprijzen en slepen ze commissies en subsidies binnen. Live kunnen ze luid tekeer gaan; schrijver dezes maakte ze mee in een kleine zaal en hoorde drie dagen [buiten een ruis] haast niets meer. Thuiskomen vanaf de concertzaal in Keulen met de stem van de navigatie bleek een heikele opgave.

Magisch Moment: Als bij deel IV [of kant B] op 05:14min. het orgel aanzwelt totdat de gitaar het afrondt.

S.Sm.

’Endless Dream’ [15:43min.] – Yes

Album: ‘Talk’ – 1994

‘Endless Dream’ is een compositie van alleskunner Trevor Rabin en de zingende engel Jon Anderson met als thema bewustwording in de breedste betekenis van het woord. Anderson schreef de tekst schreef en Rabin de muziek. De zanger kreeg tranen in zijn ogen toen hij de muziek de eerste keer hoorde. Het centrale thema behoort tot de allermooiste Yes-muziek ooit gemaakt en de strakke digitale productietechniek [harde drums, een bas die klinkt als een bevroren staalkabel] uit die tijd neem je gewoon voor lief. Andersons zang en de mooie achtergrondkeyboards gieten deze epic een hymneachtige vorm.

Het moment: Als Jon Anderson op 04:01min. de eerste keer het refrein zingt. Magisch!

M.S.

‘Evidence Of Humanity’ [50:50min.] – Mike Keneally

Album: ‘Evidence Of Humanity’ – 2010

Eigenlijk moeten hier drie albums staan. Naast bovengenoemde: ‘Modulator’ van Trey Gunn en ’24 Tales’ van Alex Machacek. Alle drie gebaseerd op een 50 minuten durende drumsolo getiteld ‘Normalizer 2’ van Marco Minneman. Toch voor deze lijst gekozen voor de Zappa-iaanse insteek van gitarist/toetsenspeler Keneally die de solo wonderwel weet te gieten in een compositie van 50 minuten. Dat het soms wat fragmentarisch wordt, is niet zo verwonderlijk; niet alleen door de aard van het project maar ook door de achtergrond van Keneally die in de band van Frank Zappa furore maakte. Mensen met een korte aandacht spanne, mensen gevoelig voor audio sensitief geïnduceerde insulten of mensen die de muziek van AC/DC complex vinden moeten hier maar een boog omheen maken. Of wellicht beginnen met het album van Gunn, die een ambient Fripp-achtige benadering kiest, of dat van Machacek, dat meer jazzy van toon is. Allemaal aan te bevelen voor de avontuurlijke luisteraar, evenals de rest van het oeuvre van de onterecht te weinig bekende, weergaloze muzikant Keneally.

Magisch Moment: Hoofdstuk 16: hoe iets wat gecompliceerd is toch relaxed kan klinken.

S.Sm.

‘Music From The Balcony’ [19:44min.] – Mike Oldfield

Album: ‘Heaven’s Open’ – 1991

Afkomstig van Mike’s laatste album voor Virgin Records waarmee hij sinds 1986 overhoop lag. Net als op de voorganger ‘Amarok’ reageert Mike zijn frustraties af in een muziekstuk vol bizarre wendingen. Een mooie, wederkerige pianomelodie bindt de boel bijeen. Mike’s karakteristieke gitaarspel is op ‘Music From The Balcony’ spaarzaam. Het is voornamelijk een samplecollage van diverse geluiden [vogelgekrijs, stemmen, onweer] en andere curiositeiten waar fragmentarische muziekpassages omheen gebouwd werden. Zoals het freesjazzintermezzo in syncope-ritme dat veelvuldig uit de lucht komt vallen. Je moet er maar opkomen.

Magisch Moment: Na de eerste tien seconden te hebben geluisterd naar iets dat lijkt op een fietsketting die door een verstopte toiletafvoer wordt getrokken, klinkt voor het eerst het centrale pianothema.

M.S.

‘Djed’ [20:57min.] – Tortoise

Album: ‘Millions Now Living Will Never Die’- 1996

Wat krijg je als drie percussionisten en twee bassisten een band vormen? Tortoise en een nieuwe muziekstroming op de koop toe: postrock. Nou ja, natuurlijk is deze band niet in haar eentje verantwoordelijk voor de stroming. De late albums van Talk Talk wezen al de weg, maar ze belichamen wel als haast geen ander de ethos van postrock. Grotendeels instrumentaal, klankkleur en ruimte belangrijker dan compositie; rockinstrumentatie ingezet om niet-rock te klinken, met invloeden van minimalisme, jazz, dub, krautrock en ambient. Dat de relatief [commercieel] kleine en bij het grote publiek toch wat onbekende band Tortoise een goede naam heeft bij liefhebbers, merkte de schrijver dezes op het Guess Who Festival waar in een volle grote zaal de band juichend werd ontvangen. De muzikanten wisselden vaak van instrument [inclusief drums, gitaren en toetsen] en daardoor leek het optreden af en toe een stoelendans. Maar wel een waarbij de stoelen mee dreunden op de niet altijd even eenvoudige maat en iedereen mocht blijven.

Magisch Moment: Als op 11:45min. de vibrafoon invalt. Met de groeten van Steve Reich!

S.Sm.

’In Earnest’ [20:04min.] – The Tangent

Album: ‘A Place In The Queue’ – 2006

The Tangent was bedoeld als gelegenheidsproject van voormalig Parallell Or 90 Degrees-leden Sam Baine, Guy Manning en toetsenist Andy Tilson in samenwerking met leden van The Flower Kings. Inmiddels heeft de band al elf studioalbums gemaakt met Tilson als enige constante factor. Het bandgeluid meandert tussen retroprog [Yes] en de jazzy-prog van de Canterbury Scene [Caravan]. ‘In Earnest’ is een ontroerende epic over een voormalig R.A.F.-piloot uit de Tweede Wereldoorlog die wordt verscheurd tussen nostalgie en schaamte en zich niet kan verenigen met de oppervlakkigheid van de 21^e eeuw.

Het moment: De hartverscheurende woorden van de piloot in het slotcouplet: “Don’t leave me nostalgic for the wrong things in my life. I don’t want adventures among your grand designs of war! I’ll take a clear morning with the wind in my hair. I beg you, in earnest, for nothing more.” En dan volgt nog een flitsende Minimoog-solo.

M.S.

‘Are Animals Different?’ [39:50min.] – The Germans

Album: ‘Are Animals Different’ – 2016

Nee, niet de sketch uit ‘Fawlty Towers’, maar een Belgisch even zo gek gezelschap. Zo noemen de muzikanten zich ‘perfectionistische prutsers’. Ondergetekende was totaal niet voorbereid op de psychedelische trip toen hij nietsvermoedend binnenliep in een tent op Pukkelpop in 2015 om gekluisterd dit complete werkje [zo bleek achteraf] te ondergaan. Eén grote trip bestaande uit psychedelica, dub, minimalisme, elektronica en nog zo wat invloeden die waren binnen komen waaien in de oefenruimte. Na golven lage synthesizer tonen en gitaar kondigen drums de aanvang van het sjamanistische ritueel aan; wanhopig klinkende zang wordt afgewisseld met gitaar- en synthesizererupties waarbij de drums af- en aanzwellen. Je zou ze tot postrock kunnen rekenen, maar persoonlijk zou het me niet verbazen als de albums van de krautrockers Can niet ook in de oefenruimte rondzwierven. Tja, daar heb je ze weer; het zijn toch altijd weer die Duitsers!

Magisch Moment: De puls die rond 25:10min. van start gaat.

S.Sm.

’The Count Of Tuscany’ [19:17min.] – Dream Theater

Album: ‘Black Clouds & Silver Linings’ – [2009]

Een strakke, sfeerrijke epic met een magere scheidslijn tussen progressieve en melodieuze metal en pop. Model stond een uitstapje van gitarist John Petrucci naar een wijngoed nabij een kasteel in de Toscaanse heuvels. In de wijnkelder vertelt de graaf de groezelige omgevingsgeschiedenis. De broer van de graaf is niemand minder dan de Italiaans geschiedkundige Niccolò Capponi die Thomas Harris historisch advies gaf voor zijn roman ‘Hannibal’; het vervolg op ‘The Silence Of The Lambs’. Op doordachte wijze smelten feit en fictie samen waardoor het lijkt alsof Petrucci in de wijnkelder vreesde voor zijn leven.

Magisch Moment: Na een proggy voorspel schiet het nummer op 03:56min. met een snelle schreermesriff en Mellotron-achtige strings uit de startblokken.

M.S.

‘Cassandra Gemini’ [32:37min.] – The Mars Volta

Album: ‘Frances The Mute’- 2005

De geschiedenis van The Mars Volta begint met het uiteenvallen van een andere band: postpunkoutfit ‘At the Drive Inn’. Gitarist Omar Rodriguez Lopez en zanger Cedric Bixler Zavala besloten al hun muzikale en culturele invloeden in hun nieuwe project te gieten; Latijns-Amerikaanse ritmes, art rock, prog, postpunk, hardrock, psychedelica en elektronica vermalen tot een soort heavy soundscape die je óf bij de keel grijpt óf dodelijk vermoeid naar de uitknop doet reiken. De eerste twee albums vestigden de reputatie van vernieuwende band [de laatste?] om met elk volgend album iets van het unieke karakter weg te strippen, waardoor de carrière een beetje als een nachtkaars uitging en waarbij de hoofdpersonen ook nog eens onenigheid kregen. ‘Cassandra Gemini’ komt van hun tweede album en hakt er gelijk in met gitaarerupties en zang om in de tweede helft van het nummer een psychedelische muur op te trekken ergens tussen het vroege Pink Floyd en de ‘Dark Magus’-era van Miles Davis in. Inmiddels kende At The Drive Inn al een succesvolle reünie en het gerucht gaat dat dit ook met The Mars Volta gaat gebeuren. Hoop doet leven, maar je weet het nooit met wispelturige genieën.

Magisch Moment: Rond 12min. als de gitaarriff wordt overgenomen door orkest. Tja, prog!

S.Sm.

‘The Dark Water’ [20:43min.] – Erik Norlander

Album: ‘The Galactic Collective’ – [2010]

‘The Dark Water’ bestaat uit zes instrumentale segmenten verdeeld over drie albums van Erik Norlanders band Rocket Scientist. Voor zijn soloalbum ‘The Galactic Collective’ laste Norlander ze aaneen en speelde enkele partijen opnieuw, aangevuld met gitaar, spacey sequencer-loops en een nadrukkelijke rol voor de drumpartijen van Nick LePar. Bombastisch, ambiteus en over-the-top zoals Norlanders grote voorbeeld Keith Emerson dat ook gedaan zou hebben.

Magisch Moment: Na 00:39 seconden fade-in speelt Norlander de eerste keer het hoofdthema op zijn troetelsynthesizer de Alesis Andromeda.

M.S.

‘Play’ [22:35min.] – Dave Grohl

Album: ‘Play’ – [2018]

Niet de beste of mooiste epic van deze lijst, wel de meest opmerkelijke wat mij betreft. Grohl is de zanger/gitarist van stadiumrockers de Foo Fighters. Een band die nou niet bekend staat om experimenten of vernieuwing, laat staan proggy tendensen. Al heeft Grohl zijn bewondering voor bands als Pink Floyd en Rush nooit onder stoelen of banken gestoken, onder andere door nummers van deze bands tijdens concerten te coveren. Rush is ook de naam die het eerst opkomt als je het begin van ‘Play’ hoort. Hij speelt alle instrumenten zelf, voorwaar geen geringe zaak. De inspiratie voor de discipline die hierbij nodig is, deed Grohl op bij het zien van het oefenen van zijn dochters, die de hun opgedragen muziek op school zo vaak speelden totdat het perfect was. Het uit zijn comfortzone treden verdient alleen al om die reden respect; ik zie Billie Eilish nog niet zo gauw een elektronische Berliner Schule-achtige plaatkant lang werk maken of Kanye West een Shaft-achtig meesterwerk vastleggen. En het resultaat, ondanks dat het af en toe een melodielijn lijkt te missen, rockt heerlijk weg.

Magisch Moment: Op 00:30 seconden knallen drums en gitaren erin en laten er geen misverstand over bestaan: dit is ROCK….en de verklaring voor de tinnitus van Grohl!

S.Sm.

’Duel With The Devil’ [26:43min.] – Transatlantic

Album: ‘Bridge Across Forever’ – [2001]

De prog-supergroep volgens het boekje gevormd in 1999 door Roine Stolt [The Flower Kings], Neal Morse [ex-Spock’s Beard], Pete Trawaves [Marillion] en Mike Portonoy [ex-Dream Theater]. Hofleveranciers van progrock die niet kijken op een minuutje of twee. Ondanks dat Transatlantic inmiddels vijf studioalbums heeft afgeleverd, wordt ‘Bridge Across Forever’ algemeen beschouwd als het allerbeste werk. ‘Duel With The Devil’ is een meesterwerk dat alles biedt wat het proghart sneller laat kloppen: wervelende solo’s, pakkende melodieën, contrapunten, ritmisch spektakel en rustmomenten. Live is het nummer een fan favoriet.

Het moment: Het kalme, door Roine Stolt gezongen intermezzo ‘Walk Away’ tussen 07:28min. en 10:00min. Even lekker uitbuiken van het muzikale monsterbuffet zolang het nog kan.

M.S.

‘Singularity’ [23:32min.] – Devin Townsend

Album: ‘Empath’ [2019]

Brulboei Townsend maakt al jaren zeer heavy muziek van soms complexe aard, maar altijd met een behoorlijke dosis muzikale gekte. Je zou hem kunnen omschrijven als heavy metal’s antwoord op Frank Zappa. Hij begon zijn carrière als zanger bij Steve Vai, stergitarist ooit in de band van… juist…Zappa. Het album waar dit nummer vandaan komt is wellicht zijn meest gevarieerde ooit [zo is het nummer ‘Why’ een wals voor stem en klassiek orkest] en op ‘Singularity’ komt alles in één nummer samen: heavy trash-achtige riffs, koorzang [nou ja, zijn eigen stem keer 20], jazzy ritmes en solo’s, soundscapes, hoorspelachtige passages, klassiek aandoende thema’s en klanken. En had ik Zappa al genoemd?

Hoogtepunt: Op 19:44, als het gezongen hoofdthema weer klinkt, in alle rust. Een zeldzaamheid bij Townsend!

S.Sm.

‘The Sky Moves Sideways’-Phase I and II [35:27min.] – Porcupine Tree

Album: ‘The Sky Moves Sideways’ – [1995]

Als er iemand de voorbije dertig jaar de progrock binnenstebuiten gekeerd heeft dan is het toch wel Steven Wilson met zijn band Procupine Tree. Niet zo vreemd als je bedenkt dat de man ‘The Dark Side Of The Moon’ [Pink Floyd], ‘Bad Girls’ [Donna Summer] en ‘Blackdance’ [Klaus Schulze] tot zijn all time favorites rekent. Niets is te gek in ‘The Sky Moves Sideways’. Phase I [speeltijd: 18:39min.] begint met Pink Floyd-achtige keyboard- en gitaarsoundscapes, voortgestuwd door een traag ritme. De songtekst is dromerig, evocatief. Plots springt een typisch jaren ’90-dance gedeelte als een duveltje uit een doosje en dat met vervormde gitaar- en psychedelisch fluitspel evolueert tot een heftige passage. Vervolgens zorgen keyboards en akoestische gitaar weer voor rust in de tent. Phase II [speeltijd: 16:48 min.] begint ook dromerig met zwierige soundscapes en vervormde synthesizerleads. Een pulserende baslijn is de aanloop naar een lang segment met heavy guitar distortion. Voordat het refrein uit Phase I terugkeert, zit je middenin een kosmisch labyrint van klanken, echo en reverb. Een hemelse, Pink Floyd-achtige gitaarsolo loodst je naar eind met bizarre geluidseffecten en brekende golven. Gemaakt in 1995, maar ‘The Sky Moves Sideways’ is de ‘Echoes’ van de 21e eeuw.

Magisch Moment: De pulserende baslijn omstreeks 04:18min. in Phase II. Prompt ben je op je hoede, want je voelt dat er weer iets magisch muzikaals gaat gebeuren.

M.S.

‘Sleep’ [23:17] – Godspeed You! Black Emperor

Album: ‘Lift Your Skinny Fists Like Antennas To Heaven’ [2000]

Deze steeds van samenstelling wisselende band uit Montreal is een van de grondleggers van de eerder gememoreerde postrock-stroming en werd bekend door de ‘eb en vloed’-passages: het overgaan van ambient soundscapes naar luide, haast chaotische crescendo’s, om daarna van voor af aan te beginnen. Naast gitaar-bas-drums spelen instrumenten als viool, cello en in rockmuziek minder vaak gebruikte blaasinstrumenten, zoals de hoorn, vaak een belangrijke rol. Door het gebruik van [gesproken] samples, songtitels en foto’s bij de hoezen krijgt de instrumentale muziek soms toch een politieke lading. Zo werden de leden van de band al eens gearresteerd, omdat ze werden aangezien voor terroristen [zonder iets gedaan te hebben]. Tja, het helpt ook niet als je muziek verschijnt op een compilatie-cd genaamd ‘George Bush Cut Up While Talking’.

Magisch Moment: Rond 18:20min. de prachtige melodie op viool. Die uiteraard weer opbouwt naar chaos!

S.Sm.

Michel Scheijen en Servé Smeets